در این مقاله سعی شده تا همه قوانین اشتغال مربوط به زنان در ایران جمع آوری شود
طبق قانون اساسی و قانون کار تبعیض قائل شدن میان زن و مرد ممنوع شده و کارفرما مجاز نیست در ازای کاری یکسان به زنان حقوق و مزایایی کمتر از مردان پرداخت کند.
قرن بیستم را می توان قرن زنان دانست، زیرا دگرگونیهای چشمگیری از لحاظ موقعیت و شرایط برای آنان در عرصه های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی رخ داده است. در دهه های اخیر افزایش قابل ملاحظه تعداد زنان دانش آموخته و ارتقای آگاهی و سطح تحصیلات آنان سبب افزایش تقاضا برای ورود به بازار کار شده است. با توجه به ورود بی سابقه بانوان به عرصه های کاری جوامع، موضوع کار و بیمه این قشر که نیمی از جمعیت هر کشوری را شامل میشوند، یکی از دغدغه های اساسی نظامهای اقتصادی و اجتماعی است و توجه به رفاه و کرامت انسانی زنان همواره از امور قابل مناقشه و بحث برانگیز بوده است.
شرایط کار بانوان بر اساس قانون کار
طبق قانون اساسی و قانون کار تبعیض قائل شدن میان زن و مرد ممنوع شده و کارفرما مجاز نیست در ازای کاری یکسان به زنان حقوق و مزایایی کمتر از مردان پرداخت کند.
ماده ٣٨ قانون کار:
براساس این ماده «برای انجام کار مساوی و در شرایط مساوی در یک کارگاه باید مزد زن و مرد به طور مساوی پرداخت شود و تبعیض در تعیین میزان مزد بر اساس سن، جنس، نژاد و قومیت و اعتقادات سیاسی و مذهبی ممنوع است.»
همچنین قانونگذار برای بانوان کارگر، مزایای خاصی از نظر شرایط کاری و تامین اجتماعی به شرح زیر در نظر گرفته است:
- ١- انجام دادن کارهای خطرناک، سخت و زیان آور و نیز حمل بار بیش از حد مجاز با دست و بدون استفاده از وسایل مکانیکی، برای کارگران زن ممنوع است. حداکثر میزان حمل بار برای زنان ٢٠ کیلو است و حمل و جابهجایی بار برای زنان در طول بارداری و همچنین ده هفته پس از زایمان ممنوع است.
- ٢- مرخصی بارداری و زایمان زن کارگر ۶ ماه است. پس از پایان مرخصی زایمان، کارگر زن به کار سابق خود بازمیگردد و این مدت با تایید سازمان تامین اجتماعی جزو سابقه خدمت وی محسوب میشود.
- در مقررات بین المللی برای مرخصی زایمان ١٢ هفته در نظر گرفته شده است. دوره مرخصی زایمان جزو ایام تعلیق از کار محسوب میشود و پس از مرخصی، کارگر زن به کار سابق خود بازمیگردد.
- در صورتی که کارفرما از پذیرش مجدد وی امتناع ورزد، میتواند به هیئت های حل اختلاف وزارت کار شکایت کند و متعاقب آن از مقرری بیمه بیکاری برخوردار شود.
- ٣- پرداخت غرامت دستمزد ایام بارداری: مرخصی زایمان بابت وضع حمل و زایمان به کارگران زن تعلق میگیرد. مرخصی مزبور جزو سوابق کارگر محسوب میشود، و در طول این مدت از طرف سازمان تامین اجتماعی غرامت دستمزد ایام بارداری به بیمه شده پرداخت میشود.
- ۴- در مواردی که به تشخیص پزشک سازمان تامین اجتماعی نوع کار برای کارگر باردار خطرناک یا سخت تشخیص داده شود، کارفرما تا پایان دوره بارداری وی، بدون کسر حق السعی، کار مناسب تر و سبکتری به او ارجاع مینماید.
- ۵- در کارگاههایی که دارای کارگر زن هستند، مادران شیرده پس از شروع به کار مجدد (در صورت ادامه شیردهی) میتوانند حداکثر تا ٢۴ ماهگی کودک، هر سه ساعت، نیم ساعت به بچه خود شیر دهند. این فرصت جزو ساعات کار آنان محسوب میشود.
- ۶- کارفرما مکلف است متناسب با تعداد کودکان و با در نظر گرفتن گروه سنی آنها مراکز مربوط به نگهداری از کودکان (از قبیل شیرخوارگاه، مهدکودک و…) را ایجاد کند.
- ٧- سازمان تامین اجتماعی تا دوسالگی شیر مورد نیاز کودک را در صورتی که مادر قادر به شیر دادن نباشد یا فوت کرده باشد، تامین میکند یا وجه آن را میپردازد.
- ٨- شب کاری زنان: در قانون کار سال ١٣٣٧ کار شب برای زنان ممنوع شده بود، ولی در قانون سال ۶٩ این مورد مسکوت گذاشته شده است، و به نظر میرسد ممنوعیتی در این خصوص وجود نداشته باشد. در مقررات بین المللی کار در شب برای زنان به استثنای خدمات بهداشتی و رفاه عمومی ممنوع اعلام شده است.
در صورتی که در زمینه بیمه تامین اجتماعی یا قانون کار نیاز به مشاوره تلفنی تخصصی دارید از طریق صفحه اصلی سایت بیدبرگ درخواست مشاوره خود را ثبت کنید
شرایط احراز بازنشستگی بانوان در قانون
- الف: سن بازنشستگی زنان، بر اساس بند ١ ماده ٧۶ قانون تامین اجتماعی، ۵۵ سال است که در این حالت فرد بیمه شده با داشتن حداقل ٢٠ سال سابقه پرداخت حق بیمه میتواند بازنشسته شود. در صورتی که مستمری استحقاقی فرد بر اساس این بند کمتر از حداقل حقوق سال مربوط باشد تا حداقل حقوق ارتقا خواهد یافت.
- ب: همچنین بانوانی که دارای ده سال سابقه و ۵۵ سال سن هستند بدون رعایت ماده ١١١ قانون تامین اجتماعی (پرداخت حداقل حقوق) و متناسب با سنوات پرداخت حق بیمه میتوانند بازنشسته شوند. به موجب همین اصلاحات، چنانچه بیمهشده متقاضی کمتر از ١٠ سال سابقه داشته باشد با پرداخت یکجای حق بیمه سنوات کسری تا ده سال میتواند از مزایای این قانون بهره مند شود.
- ج: بانوانی که ٣٠ سال تمام کار کرده و حق بیمه مربوطه را به سازمان پرداخت کرده باشند، در صورتی که سن آنان به ۴۵ سال تمام برسد، میتوانند تقاضای بازنشستگی کنند. مستمری این گونه از بیمهشدگان بر اساس ٣٠ سال سابقه محاسبه و پرداخت خواهد شد.
- ج: کارفرما میتواند بازنشستگی بیمه شدگانی را که حداقل پنج سال پس از رسیدن به سن بازنشستگی مقرر در قانون تامین اجتماعی به کار خود ادامه دادهاند از سازمان تامین اجتماعی تقاضا کند. بر این اساس کارفرما میتواند بازنشستگی بیمه شده زن را با ۶٠ سال سن از سازمان تامین اجتماعی درخواست کند (به شرط داشتن سابقه مورد نظر).
- د: بانوانی که دارای ٣۵ سال سابقه پرداخت حق بیمه باشند بدون شرط سنی میتوانند تقاضای بازنشستگی کنند.
- ن: زنان کارگر با داشتن ٢٠ سال سابقه کار و ۴٢ سال سن به شرط پرداخت حق بیمه با ٢٠ روز حقوق میتوانند بازنشسته شوند. در خصوص این گروه از بیمه شدگان در صورتی که مستمری استحقاقی از حداقل حقوق سال مربوط کمتر باشد، تا حداقل حقوق افزایش مییابد.
- خانم های مشمول قانون کار با حداقل ۴٢ سال سن و ٢٠ سال سابقه با ٢٠ روز حقوق میتوانند بازنشسته شوند. بنابراین چنانچه فردی مشمول قانون کار است می تواند با ۵٠ سال سن و ٢۵ سال سابقه با ٢۵ روز حقوق بازنشسته شود.
قانون اساسی ایران
قانون اساسی در اصول خود، به موضوع اقتصاد و اشتغال پرداخته و در اصل ۲۰ و ۲۸ قانون اساسی اعلام می دارد:
- اصل ۲۰ قانون اساسی: «همه ی افراد ملت اعم از زن و مرد، یک سان در حمایت قانون قرار دارند و از همه ی حقوق انسانی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با رعایت موازین اسلام برخوردارند.»
- اصل ۲۸ قانون اساسی : «هر کس حق دارد شغلی را که بدان مایل است و مخالف اسلام و مصالح عمومی و حقوق دیگران نیست، برگزیند. دولت موظف است با رعایت نیاز جامعه به مشاغل گوناگون برای همه ی افراد، امکان اشتغال به کار و شرایط مساوی را برای احراز مشاغل ایجاد نماید.»
- در اصل ۲۱ قانون اساسی نیز به حقوق زنان تاکید دارد: «دولت موظف است حقوق زن را در تمام جهت ها با رعایت موازین اسلامی تضمین نماید و امور زیر را انجام دهد: ۱. ایجاد زمینه های مساعد برای رشد شخصیت زن و احیای حقوق مادی و معنوی او. ..»
سیاست های اشتغال در کشور
سیاست های اشتغال زنان توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید. این سیاست ها در ۱۳ ماده تدوین شد. در ابتدای مصوبه، تأکید بر نقش زن در خانواده دارد و با تکیه براهمیت خانواده به عنوان نهاد مقدس، سیاست ها را برمی شمرد.
نخست با توجه به قداست مادری و تربیت نسل آینده و مدیریت خانه، اعلام می کند که باید ارزش معنوی و مادی نقش زنان در خانواده و کار آنان در خانه در نظر گرفته شود؛ سپس اشتغال بانوان در مشاغل فرهنگی، اجتماعی و اداری را از جمله شرایط و لوازم تحقق عدالت اجتماعی و تعالی جامعه دانست که باید برای آن وقت لازم گذاشته شود.
تأکید بر ضرورت همکاری و تعاون اعضای خانواده با یک دیگر برای اداره ی مطلوب امور خانه و به منظور ایفای هر چه بهتر مسئولیت های اجتماعی، نکته ی مهمی است که اعلام آن از نظر فرهنگ سازی و مشارکت اعضای خانواده تأثیر مطلوبی بر تعامل زوجین و فرزندان خواهد داشت.
در ماده ی ۴ به مهیا شدن شرایط و محیط کار اجتماعی بانوان به گونه ای که زمینه ی رشد معنوی، علمی و حرفه ای آنان فراهم شود و به دیانت، شخصیت، منزلت و سلامت فکر، روح و جسم آنان لطمه ای وارد نیاید، نگاهی حمایتی و زیربنایی دارد. در ادامه نیز به نقش زنان در پیش رفت اجتماعی و توسعه ی اقتصادی، فراهم شدن تسهیلات لازم برای اشتغال زنان از سوی دستگاه های اجرایی، برنامه ریزی مناسب حسب اولویت، قوانین و امکانات فوق العاده ای برای اشتغال زنان تا سرحد رفع نیاز و این که زنان نیز چون مردان قادر باشند بدون تبعیض، شغل مطلوب خود را به دست آورند، پرداخته است.
در این سیاست ها به مشاغلی که پرداختن به آن ها از سوی زنان مطلوب شارع است، مشاغلی که با ویژگی های بانوان از لحاظ روحی و جسمی متناسب است و مشاغلی که هیچ گونه مزیت و برتری در آن برای شاغلان زن و مرد وجود ندارد با مصادیق آن شمرده شده است.
تشویق بانوان تحصیل کرده و متخصص باتجربه به احراز سمت های مدیریت و مشاغل ستادی، به منظور استفاده از کارآیی آن ها در سطوح عالی اجرایی؛ تسهیلات لازم برای استفاده از توانایی های زنان کارشناس، متخصص و تحصیل کرده، به گونه ای که اهتمام آنان به ایفای نقش خود در خانواده و شرایط زندگی، منجر به کناره گیری از فعالیت اجتماعی نشود، از جمله مواد این قانون است.
در این مصوبه به صراحت اعلام شده است که در تعیین ارزش کار در شرایط مساوی، دست کم حق الزحمه و مزایای مساوی منظور شود. اشاره به شغل مادرانه برای شامل شدن مقررات و تسهیلات برای زنان در این قانون مورد توجه است.
امکانات آموزش های فنی و حرفه ای و فرصت های شغلی مناسب، با اولویت برای قشر محروم بانوان نان آور خانواده، فرصت های شغلی مناسب برای مادران خانه دار در محیط خانه و در کنار فرزندان از جمله موضوع های این قانون است.
در ماده ی ۱۳، سازمان امور اداری و استخدامی کشور و نیز وزارت کار و امور اجتماعی موظف شدند با همکاری شورای فرهنگی اجتماعی زنان نسبت به تهیه ی آیین نامه ها و بخش نامه های اجرایی این سیاست ها اقدام کنند.
معمولاً به علت تأمین هزینه ی زندگی خانواده توسط مرد، ضرورتی به اشتغال زنان و حضور اجتماعی آنان احساس نمی شود؛ حال آن که جهان به اهمیت اشتغال زنان به منظور توسعه پی برده اند و نیاز به این حضور بیش از هر زمان دیگر احساس می شود. با نگاهی به جامعه ی ایران، نیاز به اشتغال اعضای خانواده به منظور شرایط مناسب بهتر زیستن، امری پذیرفته شده است.
اهم قوانین و مقررات مربوط به زنان شاغل به شرح ذیل است:
- * بخشی از لایحه ی قانونی خدمت نیروی انسانی، درمانی و بهداشتی مصوب ۲۴/۹/۱۳۵۸ و لحاظ امتیازات و تسهیلاتی برای بانوان.
- * لایحه ی قانونی راجع به معافیت زنان متأهل پزشک و دندانپزشک و داروساز برای گرفتن پروانه دائم از رفتن به خارج از تهران، مصوب ۲۰/۱۱/۱۳۵۸ با اصلاحات بعدی.
- * قانون راجع به خدمت نیمه وقت بانوان، مصوب ۱۰/۹/۱۳۶۲ و اصلاحات بعدی و قانون نحوه ی اجرای قانون مذکور، مصوب ۱۸/۱/۱۳۶۴.
- * بخشی از قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران، مصوب ۷/۷/۱۳۶۶ و اصلاحات بعدی مبنی بر تعیین مشاغل زنان، امکان بازنشستگی بانوان با ۲۰ سال سنوات خدمت، تعیین مستمری بگیران.
- * قانون اعطای مرخصی بدون حقوق مستخدمین رسمی یا ثابت که همسران آنان به مأموریت ثابت خارج از کشور اعزام می شوند، مصوب ۱/۹/۱۳۶۶.
- * بخشی از قانون مربوط به خدمت پزشکان و پیراپزشکان، مصوب ۳۰/۱/۱۳۶۷ با اصلاحات بعدی و لحاظ تسهیلاتی برای زنان.
- * بخشی از قانون اصلاح مقررات بازنشستگی و وظیفه ی قانون استخدام کشوری، مصوب ۱۳/۱۲/۱۳۶۸ و اصلاحات بعدی مبنی بر امکان بازنشستگی با ۲۰ سال سابقه خدمت.
- * قانون بازنشستگی پیش از موعد بیمه شدگان تأمین اجتماعی، مصوب ۲۸/۲/۱۳۶۷ مبنی بر کاهش ۱۰سال حداقل سن موضوع قانون برای زنان.
- * بخشی از قانون نظام هماهنگ پرداخت کارکنان دولت، مصوب ۱۳/۲/۱۳۷۰ مبنی بر پرداخت کمک هزینه ی عائله مندی و اولاد به مستخدمین سرپرست خانوار و اصلاحات بعدی در خصوص تعمیم موارد پرداخت حق عائله مندی و امکان استفاده از حقوق وظیفه ی همسر متوفا هم چنین، پرداخت حق عائله مندی به مستخدمین زن که همسر آن ها معلول و قادر به کار نباشد.
- * بخشی از قانون مقررات استخدامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مصوب ۲۱/۷/۱۳۷۰ در خصوص موارد استخدام زنان، آموزش های مربوط به بازنشستگی و تعیین مستمری بگیران.
- * بخشی از قانون اساسنامه ی سازمان تأمین خدمات درمانی پرسنل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، مصوب ۲۹/۱۰/۱۳۷۹ در خصوص نحوه استفاده بانوان کارمند از مزایای قانون.
- * قانون اصلاح تبصره ی ۵ قانون الحاق پنج تبصره به قانون شرایط انتخاب قضات دادگستری، مصوب ۲۹/۱/۱۳۷۴ و تعیین مشاغل بانوان در دستگاه های قضایی.
- لازم به ذکر است حضور قضات مشاور زن در قوانین عدیده ای از جمله قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق مصوب ۷۱، اختصاص تعدادی از محاکم به دادگاه خانواده، مصوب ۷۶ و اصلاحیه قانون تشکیل دادگاه های عمومی انقلاب مصوب ۸۱ تأکید گردیده است.
- * بخشی از قانون مقررات استخدامی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، مصوب ۱۳۷۴ همراه با اصلاحات بعدی در خصوص موارد استخدام زنان، مرخصی ها، کمک هزینه عائله مندی و تعیین مستمری بگیران.
- * قانون ترویج تغذیه با شیر مادر و حمایت از مادران در دوران شیردهی، مصوب ۲۲/۱۲/۱۳۷۴ و آئین نامه ی اجرایی آن، مصوب ۲۱/۹/۱۳۷۵ در خصوص نحوه ی عرضه و مصرف شیرخشک در کشور، مرخصی های زایمان و شیردهی، امنیت شغلی مادران و ایجاد شیرخوارگاه ها.
- * اصلاحات مربوط به قانون تأمین اجتماعی در خصوص تعیین سن بازنشستگی، امکان پرداخت مستمری در سال های ۱۳۷۴ و ۱۳۷۶ و. .. و آئین نامه های اجرایی ذی ربط.
- * بخشی از قانون الزام فراگیری آموزش های فنی و حرفه ای برای اشتغال به کار، مصوب ۱۱/۳/۱۳۷۶ در خصوص وظایف سازمان فنی حرفه ای در جهت رفع مشکل های زنان جویای کار.
- * بخشی از قانون اصلاح پاره ای از مقررات مربوط به حقوق بازنشستگی، بانوان شاغل و خانواده ها و سایر کارکنان مصوب ۱۳/۲/۱۳۷۹ و لحاظ تسهیلاتی برای بانوان.
- * بخشی از قانون تصویب کنوانسیون ممنوعیت و اقدام فوری برای محو بدترین اشکال کار کودک، مصوب ۸/۸/۱۳۸۰ و توجه خاص به دختران.
- * بخشی از مصوبه ی مربوط به ضوابط انتخاب، انتصاب و تغییر مدیران مورخ ۱۱/۱/۸۲ شورای عالی اداری مبنی بر برنامه ریزی و انجام اقدام های لازم برای شناسایی و ارتقای توانمندی های بانوان در انتصابات و امور مدیریتی.
- * بخشی از قوانین بودجه ی سال های ۱۳۷۷ تاکنون مبنی بر معافیت تعاونی های زنان از سهم آورده، اولویت زنان سرپرست خانوار در برخورداری از تسهیلات صندوق حمایت از فرصت های شغلی، بیمه ی زنان خانه دار.
- * بخشی از قانون برنامه ی سوم توسعه، مصوب ۱۳۷۹ مبنی بر اولویت زنان بی کارِ سرپرست خانوار در برخورداری از تسهیلات وام اشتغال و تکلیف مراکز ذی ربط در افزایش فرصت های اشتغال بانوان.
- * بخشی از قانون چهارم توسعه، مصوب ۱۳۸۳ مبنی بر تعیین وظایف دولت در خصوص آموزش ضمن خدمت به کارکنان زن، طرح توان مندسازی و حمایت از حقوق زنان، تساوی مزد، توان مندسازی زنان در دست یابی به فرصت های شغلی و. …
- * بخشی از منشور حقوق و مسئولیت های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران، مصوب ۳۱/۶/۱۳۸۳ و تأکید بر حقوق و مسئولیت های اجتماعی، اشتغال و مشارکت اقتصادی و سیاسی- قضایی زنان.
در صورتی که در زمینه بیمه تامین اجتماعی یا قانون کار نیاز به مشاوره تلفنی تخصصی دارید از طریق صفحه اصلی سایت بیدبرگ درخواست مشاوره خود را ثبت کنید